Marek Probosz – Laureat POLITKI 2022 – polsko – amerykański aktor filmowy i teatralny, reżyser, scenarzysta, producent, pisarz, wykładowca sztuki aktorskiej, człowiek renesansu, obywatel świata.
Urodził się w Żorach na Śląsku jako jeden z trzech synów Stanisława i Franciszki Proboszów. Uważa się jednak za stuprocentowego górala, ponieważ rodzice pochodzili z Istebnej i Koniakowa, gdzie spędził dużą część swojego dzieciństwa.W wieku sześciu lat zadebiutował jako błazen w sztuce H. Ch. Andersena „Księżniczka na ziarnku grochu” na deskach Domu Kultury w Żorach, w którym pracowała jego mama. Geny artystyczne odziedziczył także po dziadku Jerzym Proboszu – poecie i prozaiku odznaczonym Wawrzynem Literackim przez Akademię Literatury Polskiej w Warszawie w 1938 roku. Pasja aktorska młodego Marka Probosza miała jednak ogromną konkurencję. Była to miłość do … roweru i kolarstwa, które trenował z wielkimi sukcesami do 17 – go roku życia. Laureat POLITKI był 5-ciokrotnym mistrzem Śląska w tej dziedzinie sportu. W większości zawodów stawał na podium. Niestety, raz odebrał sobie szansę na zwycięstwo, ponieważ jadąc pociągiem na zawody, w szatni zorientował się, że rower został … w pociągu.
Ostatecznie zdecydował się postawić na aktorstwo i w 1983 roku uzyskał tytuł magistra sztuki na wydziale aktorskim w PWSTiF w Łodzi. Kilka lat wcześniej, już w roku 1978 zadebiutował na ekranie telewizyjnym w serialu „Ślad na ziemi”. Zainteresowania i talenty aktorskie przejawiali także bracia Laureata, Piotr i Adam. Wszyscy trzej pojawili się na dużym ekranie w filmie„Zmory” (1978). Podczas studiów Marek Probosz zaczął grać w wielu filmach czołowych polskich reżyserów m. in. „Szansa” (1979), „Ćma” (1980), „Tango ptaka” (1980), „W biały dzień” (1980), „Niech cię odleci mara” (1982), „Czas dojrzewania”(1984), który otrzymał nagrodę specjalną na MFF w San Sebastian. Bardzo wcześnie rozpoczęła się również kariera zagraniczna Marka Probosza. Zagrał m. in. w niemieckim dramacie wojennym „Pugowitza” (1981), polsko-czechosłowackim dramacie „Ślady wilczych zębów”(1983) nagrodzonym na MFF w KarlovychVarach, a także na MFF Młodzież i Film w Cannes oraz czechosłowackich produkcjach: „Cień paproci” (1984), „List gończy” (1985), „Horečka” (1986). Bardzo ważnym filmem w zawodowej karierze Laureata jest „Kocham kino” (1987) Piotra Łazarkiewicza, w którym zagrał główną rolę – syna Elżbiety Czyżewskiej walczącego o niedopuszczenie do zamknięcia kina prowadzonego przez matkę. Film został nagrodzony na festiwalu w Turynie. Obok gry na ekranie kinowym, aktor występował także na scenie teatralnej, a jego profesjonalny debiut odbył się w roku 1984 w Teatrze Polskim w Warszawie w komedii W. Shakespeare’a „Wieczór Trzech Króli”.
Wielkim przełomem w życiu zawodowym i osobistym zakończył się wyjazd Marka Probosza do Hamburga na plan polsko-amerykańskiego dramatu wojennego „I skrzypce przestały grać” w roku 1987. Jako „Idol swojego pokolenia” z Europy Wschodniej, otrzymał tam od dyrektora artystycznego American Cinemateque zaproszenie do Hollywood na 3-tygodniowe sympozja filmowców z całego świata. Po zakończeniu sympozjum, mimo bardzo dobrze rozwijającej się kariery aktorskiej w kraju oraz za granicą, uznał, że najważniejszymi wartościami w życiu są:WOLNOŚĆ oraz MIŁOŚĆ i zdecydował się zostać w Stanach Zjednoczonych.Od początku postawił na swój rozwój artystyczny i w 1993 r. otrzymał tytuł magistra na wydziale reżyserii w prestiżowym Amerykańskim Instytucie Filmowym w Los Angeles. Dokonania zawodowe Marka Probosza za oceanem budzą wielkie uznanie i szacunek. W Hollywood współpracował z elitą amerykańskich filmowców nominowanych do Oscarów. Przykładem może być film „Przygoda miłosna”(1994) z Katherine Hepburn, Annette Bening, Warren’em Beatty, Pierce’m Brosnan’em. Wystąpił gościnnie w popularnych serialach amerykańskich: „Scorpion”, „Scandal”, „Numbers”, „JAG”, „Monk”. Za wcielenie się w legendę kina – Romana Polańskiego w filmie „Helter Skelter”(2004) otrzymał znakomite recenzje w The New York Times, Hollywood Reporter i Variety. Laureat POLITKI napisał scenariusz i wyreżyserował amerykański film fabularny „Y.M.I.” („Dlaczego jestem”), który otrzymał nagrodę publiczności na The Other Venice Film Festiwal 2004. Zagrał rolę Odyseusza w „Philoktetes” Sofoklesa u boku gwiazdy brytyjskich scen Henry Goodmana w prestiżowym teatrze Getty Villa w Malibu.
Marek Probosz nigdy nie zerwał kontaktów z ojczyzną i zagrał w kolejnych polskich filmach m.in.: „Ferdydurke” (1991) J. Skolimowskiego nominowanym do Złotych Lwów na MFF w Wenecji, „Niech żyje miłość” (1991), „Brat naszego Boga” (1997) K. Zanussiego w koprodukcji polsko-niemiecko-włoskiej, „Krótka histeria czasu” (2006), „Osiem w poziomie” (2008), „Janosik. Prawdziwa historia” (2009) A. Holland/K. Adamik, produkcji polsko-czesko-słowacko-węgierskiej, „Rewers” (2009) B. Lankosza, „Bokser” (2012), „Układ zamknięty” (2013) R. Bugajskiego, „Pewnego razu w listopadzie” (2017), „Dolina Bogów” (2019) L. Majewskiego w koprodukcji polsko-amerykańsko-luksemburskiej. Wystąpił również w serialach: „Sława i chwała” K. Kutza, „Klan”, „Ojciec Mateusz”, „Na dobre i na złe”.
Szczególnie ważne miejsce w życiu zawodowym i osobistym Marka Probosza zajmuje wybitna rola polskiego bohatera II wojny światowej i legendarnego ochotnika do Auschwitz, Witolda Pileckiego, w spektaklu Teatru Telewizji„Śmierć rotmistrza Pileckiego”(2006) w reżyserii Ryszarda Bugajskiego. Od dzieciństwa aktor wzrastał z piętnem tragedii rodzinnej związanej z II wojną światową. Dziadek, Jerzy Probosz, za swoją działalność literacką i patriotyczną został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie został zamordowany. Jak mówi Laureat, rola Pileckiego dodała mu skrzydeł i zmieniła, zrobiła z niego lepszego człowieka. Uczyniła go aktorem z misją. Marek Probosz od 16 lat wędruje dookoła świata z filmem „Śmierć rotmistrza Pileckiego” wyświetlanym na dużym ekranie na festiwalach, uniwersytetach, w muzeach Holocaustu, konsulatach. Przez najpopularniejszą wytwórnię książek dźwiękowych w Stanach, został zaangażowany do nagrania po angielsku 10-cio godzinnej całości Raportów Pileckiego z Auschwitz. Nagranie to otrzymało znakomite recenzje m.in w Washington Post i jest teraz dostępne dla każdego na całym świecie. Aktor przez 7 lat na scenach Kanady i Ameryki grał spektakl multimedialny o Pileckim „Ochotnik do Auschwitz”, a następnie wyreżyserował monodram, który w 2018 roku zaprezentował na Broadway’u. Spektakl otrzymał nagrodę Best Documentary Show na największym festiwalu jednego aktora United Solo w Nowym Jorku. Marek Probosz otrzymał również medal Mortui Suntut Liberi Vivamus/ Umarli, byśmy mogli żyć wolni (Londyn 2011), a także Złoty Medal Witolda Pileckiego (Oświęcim 2011).
Laureat POLITKI to nie tylko znakomity aktor, to artysta wszechstronnie uzdolniony, to człowiek renesansu.Od 2005 roku jest profesorem aktorstwa na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Wykładał również teatr i film w Williams Collegew Massachusetts, Emerson College w Los Angeles, Akademii Teatralnej w Warszawie, czy w Edgemar Center for the Arts w Santa Monica. Prowadził warsztaty aktorskie na III Kongresie Teatru Polskiego w Chicago. Wielokrotnie był jurorem na międzynarodowych festiwalach filmowych. Marek Probosz jest również reżyserem filmu dokumentalnego „Jan Kott: Ciągle żywy”, autorem dwóch książek:„Eldorado” (2009) oraz zbioru opowiadań „Zadzwoń do mnie, gdy cię zabiją” (2011), dwóch sztuk teatralnych oraz 11 oryginalnych i adaptowanych scenariuszy.W 2016 roku dla Polskiego Radia wyreżyserował sztukę „Wesele Górali w Istebnej” napisaną przez dziadka, Jerzego Probosza. W roku 2018 był laureatem nagrody Polonii – Złota Sowa za całokształt twórczości na rzecz kultury polskiej poza krajem w kategorii FILM, którą odebrał w Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu.
Mimo bogatej kariery filmowej i teatralnej obejmującej różnorodny wachlarz ponad 60 ról w różnych językach, w nagradzanych na wielu międzynarodowych festiwalach produkcjach i koprodukcjach, Marek Probosz mówi: „Szczęśliwa rodzina jest moim największym sukcesem. Nie bycie najlepszym aktorem, reżyserem, pisarzem, ale bycie dobrym człowiekiem.”
Laureat POLITKI mówi też, że życie jest podróżą. Panie Marku, wielka to dla nas przyjemność i ogromny zaszczyt, że po raz drugi w swojej życiowej podróży po świecie przybył Pan do Lipna. Dziękujemy za misję, za krzewienie polskiej sztuki aktorskiej za granicą. Dziękujemy za ogromne wyróżnienie i dar światowej prapremiery sztuki „Powrót Norwida” w wyjątkowym dla nas Roku Poli Negri. Prosimy przyjąć od nas nagrodę POLITKI na jubileuszowym 15. Festiwalu „Pola i inni”. Jesteśmy pewni, że nasza Gwiazda byłaby bardzo dumna z sukcesów swojego niezwykłego kolegi po fachu oraz sąsiada z Hollywood. Wszak przybył Pan do Miasta Aniołów w 1987 roku, kiedy Pola Negri odchodzi do wieczności. W stulecie rozpoczęcia jej kariery w Stanach Zjednoczonych (11.09.1922), Marek Probosz w Lipnie odbiera Nagrody za swoje osiągnięcia.
Żeby zostać szefem podwórka, musiałeś Marku przejść przez pole pokrzyw, dzisiaj zapraszamy Cię na spacer Bulwarami Poli Negri, gdzie odsłonisz swoją Tablicę w panteonie Laureatów POLITKI.